Niska
Niška tvrdava je gradsko utvrdenje u centru Niša na desnoj obali Nišave, koje ima kontinuitet od oko dva milenijuma konstantnog
postojanja o cemu svedoce mnogobrojni arheološki nalazi. Po svom današnjem stanju, spada medu najocuvanije utvrde tog tipa u
Srbiji i na Balkanskom poluostrvu.
Niška tvrdava je zašticena zakonom maja 1948, a odlukom Skupštine Srbije, aprila 1979. proglašena je kulturnim dobrom od
velikog znacaja.
Turska tvrdava je izgradena na ostacima antickog i srednjovekovnog utvrdenja.U antickom periodu niško utvrdenje se pominje
kao snažan kastrum, za koji rimski istoricar 6. veka, Amijan Marcelin, tvrdi da je "više puta opsedan, ali se nikada nije predao
niti bi osvojen". Rimska tvrdava od kamena sagradena je verovatno oko polovine 2. veka, kada je u Nišu bila smeštena Prva
kohorta Dardanaca. Sredinom 2. veka Niš se prvi put pominje u izvorima. U Geografiji Klaudija Ptolemeja, Niš je zapisan medu
cetiri najveca grada Dardanije. Na prelazu iz 2. u 3. vek Niš dobija status municipija-samoupravnog grada. U 4. veku Niš je
stecište rimskih careva. Ovde je roden car Konstantin Veliki (306-337), za koga anonimni pisac kaže da je "ovaj grad
velicanstveno ukrasio", na Medijani podigao svoj "dvor", a tvrdavu dogradio. U Nišu borave 340. godine i Konstantinovi sinovi
- Konstans i Konstancije. Ovde je 350. godine abdicirao uzurpator Vetranion, a 361. duže boravi car Julijan. I konacno, 365.
godine, u Medijani borave braca Valentijan i Valens. Ovaj dobro utvrdeni rimski grad, prema Priskovom zapisu, do temelja su
porušili Huni 441/442. godine.
Današnje utvrdenje je artiljerijskog tipa i podigle su ga Osmanlije u periodu od 1719. do 1723. godine na prostoru antickog i srednjovekovnog utvrdenja.
Sultanovom poveljom od 19. februara 1719. odluceno je da se u Nišu izgradi jaka tvrdava. U prolece iste godine otpoceli su
radovi po projektu glavnog arhitekte Mehmed age i njegovog brata Mustafa age, glavnog organizatora radova. Prve godine gradnje
, 1719. godine, angažovao je više desetina hiljada spahija iz deset sandžaka Rumelijskog beglerbegluka, a 1722. godine iz 14
sandžaka. Poslednje godine gradnje bedema, 1723, dovedeno je 40 majstora kamenorezaca iz Carigrada, a bedem je zidalo 400 zidara. Završetak radova obeležen je svecanostima i postavljanjem ploce sa zapisom na Stambol kapiji, juna 1723. godine.
