Gamzigrad
Gamzigrad je arheološko nalazište blizu Zajecara u istocnoj Srbiji anticke rimske carske palate Feliks Romulijane
(lat. Felix Romuliana) koje se od 29. juna 2007. nalazi na UNESKO-voj listi svetske baštine.
Gamzigrad predstavlja rezidenciju rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija (Gaius Valerius Maximianus Galerius;
293-311. g.), zeta Dioklecijanovog. Po majci Romuli nazvao ga je Romulijana (Romuliana). Palata izgleda nikada nije dovršena,
a carevi 4. veka su velelepni posed prepustili hrišcanskoj crkvi. Tokom 5. veka palata je razarana od strane varvara, a u 6.
vek Romulijanu je Justinijan I obnovio u vidu pogranicne tvrdave. Nakon najezde Slovena krajem 6. veka, nekadašnja carska
rezidencija je napuštena. Mocan grad, na 6,5 ha, sa oko 20 utvrdenih kula. Unutar se nalazila raskošna palata, dva paganska
hrama, tri hrišcanske crkve i druge gradevine; podni mozaici se smatraju ravnima najboljim ostvarenjima kasnoantickog doba u Evropi.
Prvi opis i strucnu ocenu Gamzigrada - Romuliane dao je baron Herder, saksonski rudarski poglavar, u putopisu "Rudarski put
po Srbiji", 1845. godine. Posle barona Herdera, za Gamzigrad se zainteresovao austrijski arheolog i putopisac Feliks Kanic,
koji 1860. godine obilazi ove ostatke i ostavlja nam crteže zida i okoline. Kasnije o Gamzigradu pišu M. Milicevic (1876.),
J. Dragaševic (1877.), V. Karic (1887.), J. Miškovic (1887.), M. Valtrovic (1890.) i S. Macaj (1892.), da bi se pocetkom XX
veka interesovanje za ovaj jedinstveni spomenik anticke civilizacije potpuno ugasilo. Tek posle Drugog svetskog rata obnovljeno
je interesovanje za Gamzigrad. Vec 1950. godine arhitekta Đurde Boškovic izradio je novu osnovu gamzigradskih bedema,
naznacio položaj najznacajnijih gradevina unutar njih i istakao potrebu da se ovaj važan kasnoanticki spomenik zaštiti i istraži.
